Nepnieuws

Bij een ingrijpende gebeurtenis, zoals de coronapandemie, is niet altijd direct duidelijk wat er aan de hand is. Er verschijnen nieuwsberichten die vaag of tegenstrijdig kunnen zijn, omdat de verantwoordelijken nog niet alles weten. 

Aan het begin van de corona-uitbraak waren er veel vragen en weinig antwoorden. Daardoor waren veel mensen onzeker. Een complottheorie biedt in zo’n situatie wél een antwoord, met een duidelijke schuldige. Sommige mensen vinden het (onbewust) prettiger om in zo’n complottheorie te geloven, dan te moeten leven in onzekerheid. Dat is niet nieuw, vroeger doken er bij rampen ook complottheorieën op. Maar via het internet worden complottheorieën tegenwoordig veel sneller verspreid.

Bij een complottheorie worden verbanden gelegd tussen gebeurtenissen, zonder dat daar wetenschappelijk bewijs voor is. De meeste complottheorieën richten zich tegen de overheid, de media of de wetenschap. Er wordt dan beweerd dat die het bij het verkeerde eind hebben of iets verzwijgen. Volgens de meeste complottheorieën heeft de overheid daar belang bij en wil de mensen onderdrukken.

Complottheorieën zijn gevaarlijk, want ze brengen de werkelijkheid buiten beeld. Hoe moeten we ons daartegen wapenen? Dat is nog niet zo makkelijk. Er zijn twee dingen die iedereen zou moeten doen. Helaas hebben velen daar gewoon geen zin in of het is te ingewikkeld voor ze. Eerste vuistregel: de bronnen checken. Waar komen de nieuwtjes precies vandaan? Ten tweede: leren omgaan met cijfers. Harde cijfers, maar ook schattingen, modellen, waarschijnlijkheden, onzekerheden.

Om met het laatste te beginnen: dat is de meesten van ons niet geleerd. Het is dan ook fantastisch dat het Centraal Bureau voor de Statistiek een lespakket heeft ontwikkeld voor de basisschool. Zo leren kinderen al jong cijfers op waarde schatten en nepnieuws van feiten onderscheiden. Nu is het nog zo dat redelijk ontwikkelde volwassenen onjuiste verbanden leggen tussen feiten en daardoor foute conclusies trekken.

Het gegeven dat de meeste slachtoffers van corona onder ouderen vielen, brengt bijvoorbeeld vele dertigers, veertigers en vijftigers in de overtuiging dat hun leeftijd voldoende bescherming biedt tegen het virus. Het feit dat een gezonde leefstijl allerlei voordelen oplevert, geeft sommigen het idee dat voldoende beweging en goede voeding immuniteit biedt voor Covid. Berichtgeving over ‘onderliggend lijden’ heeft mensen ertoe gebracht te denken dat ze niet op de IC-afdeling terecht kunnen komen en niet getroffen kunnen worden door long-Covid, als ze op dit moment gezond zijn.

Dan de bronnen. Wie moet je geloven? Niet altijd even eenvoudig, maar grofweg kun je wel stellen dat een abonnement op een goede krant meer betrouwbare informatie oplevert dan de twitteraccounts van Willem Engel of Thierry Baudet. Vijf minuten het internet op, even googelen naar mRNA-vaccin en gentherapie en je bent alweer een stuk wijzer. Zoek daarbij naar betrouwbare sites: Rijksoverheid, RIVM, GGD, CBS, ECDC, CDC.