Het Gast- en Proveniershuis

Hoewel het Brielse gasthuis oorspronkelijk was gesticht "ten armen behouff", dus voor armen en behoeftigen, werden er al snel ook anderen toegelaten. Naast de zieken en de passanten waren dat de zogeheten proveniers; bewoners die tegen betaling kost en inwoning genoten.

In het archief van het gasthuis vinden we tientallen contracten die de regenten sloten met deze proveniers. Het gasthuis beloofde de provenier eten en drinken te geven, de was te doen alsmede verzorging bij ziekte en de kosten van medicijnen en de chirurgijn te zullen betalen. De provenier beloofde een bed met hoofdpeluw, kussens, dekens, lakens en slopen in te brengen. Een enkele keer werd daar nog iets aan toegevoegd, zoals een paar gordijnen of een speciale slaapbank. Hij of zij moest ook voor zijn eigen kleding "voor lichaem, rugge en hoofd" zorgen.

Na overlijden van de provenier verviel dit alles aan het gasthuis maar de overige bezittingen kwamen aan de erfgenamen. Voor dit alles moest goed betaald worden, afhankelijk van wat men had en wellicht ook wel hoe oud iemand was. Pieter van Willigen moest in 1696 800 gulden betalen, het echtpaar Bout 1.500 gulden. Pieter Wisse kocht, liggend op zijn sterfbed, voor 2.000 gulden een plaatsje voor zijn 11-jarige nichtje Leentje, waarbij het gasthuis tevens instond voor haar opleiding. De schout en secretaris van Rockanje regelden voor 600,- onderdak voor Jannetje van den Brant, slechts 24 jaar oud.

In 1716 gaf Engebrecht den Hartog, 40 jaar oud, zijn huis aan de Nobelstraat in ruil voor inwoning, maar moest daarenboven nog een gulden per week betalen, "tenzij hij door ziekte geen geld kon verdienen". Want soms ging het werk gewoon door: Cornelis Pieters beloofde in 1649 bijvoorbeeld dat hij die winter naar zee zou gaan en dan zijn verdiensten zou afdragen.

Aart van der Houwen (aa.vanderhouwen@streekarchiefvp.nl)